اسطوخدوس (Lavandula angustifolia)

مریم حسنی‌نژاد

کارشناس پژوهشی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران

اسطوخدوس  از خانوادهLamiaceae  (نعنائیان) بومی مناطق خشک و نیمه­ خشک جنوب اروپا و نواحی مدیترانه ­ای می­ باشد و برای استفاده­ های دارویی و تزئینـی در مزارع و شهرهای مختلـف جهـان بـه طـور گسـترده ­ای کشـت می شود و از گل و اندام رویشـی آن اسانس استخراج می­ گردد که بـه صـورت گسـترده در صـنایع مختلـف اسـتفاده می­ شود. بیشـترین میـزان گیـاه، از کشورهای فرانسه، یوگسلاوی، بلغارستان و اسپانیا به دیگـر نقـاط جهـان صـادر می­گردد. مزارع اسطوخودوس در ایران با سطح محدود وجود دارد کـه بـا توجـه بـه بررسی­های صـورت گرفتـه امکـان افـزایش سـطح زیرکشـت آن بسـیار بیشـتر می ­باشد.

این گونه در سال ۱۳۶۵ در باغ گیاه­شناسی ملی ایران کاشته شده است و به­ خوبی مستقر شده است.

این گیاه آفتاب­ پسند است. انواع خاک­ها و اسیدیته ۶-۸ را می ­پسندد و در خاک ­های فقیر و آهکی، قلیایی و کم ­آب به خوبی رشد می­ کند. نسبت به شوری آب تا حدی مقاوم است.  نور شدید را تحمل می کند و حتی در مکان هایی که دارای تشعشع شدید آفتاب است مانند حاشیه آسفالت­ ها می توان ان را کشت نمود. به­ دلیل نیاز به نور فراوان، رطوبت کـم، هـوای گـرم وخـاک سـبک شنی، با بسیاری از مناطق ایران سازگار اسـت و قابـل­ کاشـت در منـاطق دارای چنین ویژگی­ هایی می­ باشد. اسـطوخودوس  قادر است درجه حرارت­ های پایین را تحمل کند ولیکن در فصل بهار به هنگام رویش گیاه و تولید شاخه و برگ به سرما بسیار حساس است. تکثیر این گیاه از طریق بذر، قلمه و خوابانیدن است، البته متداول­ ترین روش تکثیر قلمه زدن در فصل پاییز بین ماه ­های آبان و آذر در گلخانه در ماسه است، قلمه­ ها بعد از ۳-۴ ماه ریشه ­دار می­ شوند.

بر اساس گزارش منابع، اسطوخودوس از جمله گیاهان اسانس­ دار است که که مواد تشـکیل دهنـده اسانس آن عبارت است از: لینالیل استات ،لینالول، کامفور ، ژرانیـول. تقریبـاً از هـر ۱۶۰ کیلـوگرم آن یـک کیلوگرم اسانس زردرنگ استخراج می شود که بوی کافور مـی دهـد. براساس تحقیقاتی که در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران روی اسانس اسطوخودوس انجام شد، کیفیت این اسانس در مقایسه با دیگر نقاط جهان مطلوب می­ باشد. به علت بوی مطبوع، اسانس این گیاه در عطرسازی کاربرد دارد اما طعم آن تلخ است.

نویسنده:‌ مریم حسنی نژاد ،  کارشناس ارشد باغ گیاهشناسی ملی ایران