باغ گیاه شناسی نوشهر ( باغ اکولوژی)

باغ‌هاي‌گياه‌شناسي عرصه‌هایی مهم جهت انجام فعالیت‌های تحقيقاتي و پژوهشي و مكان مناسبي براي ايجاد اكوسيستم‌هاي مختلف و حفاظت از گونه‌هاي متنوع گياهي هستند و نقش مهمي در زمينه‌های مختلف تحقيقاتي از جمله علوم گياهي و باغباني، آموزش عمومي وآشنا ساختن مردم به اهميت گياهان و لزوم حفاظت از آنها بر عهده دارند. امروزه‌ حدود 2400 باغ‌ گياه‌شناسي‌ و مجموعه‌هاي‌ گياهي‌ خاص‌ در جهان وجود دارد و تشكيلات‌ وسازمانهایي‌ براي‌ برقراري‌ ارتباط‌ و همكاري بين‌ آنها بوجود آمده اند. براساس‌ آمار موجود در 148 كشور جهان ‌باغ‌ گياه شناسي‌ وجود دارد كه‌ 4 ميليون‌ نمونه‌ زنده‌ را نگهداري‌ مي‌كنند. مجموعاً 142 ميليون‌ نمونه‌ هرباريومي‌ در هرباريوم‌هاي‌ باغ‌هاي‌ گياه‌شناسي‌ وجود دارد و ساليانه‌ ده‌ها ميليون‌ نفر از اين‌ مجموعه‌ها‌ ديدن‌ مي‌كنند.

بنابراین، وجود باغ‌های گیاه‌شناسی و نقش چند منظوره‌ای که در زندگی بشر دارند، نمادی از پیشرفت کشور و جامعه در راستای حفظ ارزش‌های محیط زیستی بوده و فرصتی برای ایجاد اشتغال در سطوح مختلف و جذب گردشگر به حساب می‌آید.

شکل 2- ورودی اصلی باغ گیاه شناسی نوشهر

شکل 3- تابلو باغ گیاه شناسی در محل ورودی

 یکی از سطوح بارز از نظرکمی و کیفی در ارزیابی باغ‌های گیاه‌شناسی، میزان و چگونگی برخورداری از تنوع گونه‌های مختلف گیاهی است. فراهم آوردن شرایط برای رویش انواعی ازگیاهان با منشاء جغرافیایی و اکولوژیکی مختلف در هر باغ گیاه‌شناسی یکی از اهداف اصلی آنها است. برخورداری از وسعت کافی و طراحی قطعات علمی و آموزشی بر اساس روابط خویشاوندی و یا فرم های زیستی با تنوعی از انواع شکل و فرم رویشی گونه ها و طراحی کاشت از پارامتر های مهم در ارزیابی باغ های گیاه شناسی است. اهداف اوليه احداث باغ گیاه‌شناسی نوشهر همانند اهداف ساير باغ‌هاي گياه شناسي دنيا، آموزش و تحقيقات بنيادي در رابطه با علوم زيستي و گياهي بود. پرديسي كه به عنوان ديرينه‌ترين باغ اكولوژي ايران و برخی کشورهای خاورميانه از آن ياد مي‌شود و به عنوان یک ذخیره ژنتیکی و سرمایه گیاهی و ملی محسوب می شود.

شکل 5- کلبه چوبی آربراتوم باغ گیاه شناسی نوشهر

 موقعیت و ویژگی های طبیعی و اکولوژیکی باغ گیاه شناسی نوشهر

باغ گیاه شناسی نوشهر در مرکز شهرستان نوشهر واقع گردیده است. ارتفاع متوسط باغ 12- متر از سطح دریای آزاد است. دمای ملایم زمستانه همراه با تابستانهای گرم و مرطوب در استان مازندران، عرصه زیستی خاص و مورد علاقه بسیاری از گروه‌های گیاهی است به طوری که بیشترین تعداد گونه از گروه های مختلف زیستی در مناطق مختلف این استان گسترده شده اند. این شرایط برای توسعه و انتشار بسیاری از گونه‌های گیاهی منطقه اروپا-سیبری فراهم شده و مامن و پناهگاه اقلیمی بسیاری از گونه های گیاهی باستانی و بازمانده از دوران های گذشته است و بسیاری از گونه های موجود دارای پراکنش درون منطقه‌ای یا بومزاد هستند که در دیگر مناطق مشابه دنیا وجود نداشته یا بسیار محدود انتشار دارند.

شکل 6- زیبایی منحصربفرد قدیمی ترین درختان ژینکگو کشور در باغ گیاه شناسی نوشهر

باغ گیاه‌شناسی نوشهر از بدو تاسیس در سال 1310 جهت اجرای برخی فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی در رابطه با برخی گونه های خارجی به ویژه درختان تند رشد از جمله صنوبر و اوکالیپتوس اختصاص یافت و به مرور با توجه به سیاست های بخش کشاورزی و منابع طبیعی آن زمان،  برخی محصولات باغی نیز از جمله انواعی از مرکبات بدان اضافه شد. اما باغ گیاه شناسی در شکل اصلی و واقعی خود در سالهای 1330 تا 1334 با تلاش، جدیت و دلسوزی استاد فقید دکترحبیب اله ثابتی پایه گذاری گردید و افراد زیادی تاکنون برای تکمیل آن زحمت کشیده اند و به عنوان یکی از دو باغ قدیمی ایران مطرح است و از همان سال های اولیه به مرور گونه های مختلفی در کنار گونه های بومی منطقه وارد شده و در 73 قطعه که توسط مسیر ها و شیار هایی به عمق 40 سانتی متر از هم جدا شده اند، کشت شدند و وقایع نگاری از این درختان از آن زمان آغاز و بمرور با ورود گونه های جدید نیز این مهم شکل بهتری گرفته، چگونگی رشد و نمو آنها مورد بررسی قرار گرفته ودر مقاطع مختلف اطلاعات پراکنده ای از آنها تهیه گردید. در سال 1355 کتابچه ای در رابطه با آربراتوم باغ گیاه شناسی نوشهر با تهیه تصاویر از تعدادی از گونه های وارداتی بومی و غیر بومی، از درختان باغ گیاه شناسی در آن سالها فهرست برداری گردیده و ضمن ارائه فهرستی از آنها، تاریخ کاشت و برخی وقایع آنها نیز در آن آورده شد. ابتدا قصد و هدف بر این بود كه آربراتوم  از جلگه آغاز شود و تا ارتفاعات البرز ادامه يابد و از جنگل معدن كه در جنوب نوشهر واقع است ضميمه باغ شده و به صورت پارك جنگلي درآيد تا  نيمرخ جامعه هاي جنگلي منطقه کاسپینی از مناطق جلگه ای تا  ارتفاعات مختلف مشخص و مورد بررسی و مطالعه و بازدید قرار گیرد که به علل مختلف اين امر محقق نشد. موقعیت طبیعی و اقلیمی نوشهر، شرایط بسیار مناسبی جهت کاشت و استقرار گروه های مختلف گیاهی که وابسته به رطوبت هستند فراهم نموده است.

شکل 7- موسم گل درخت تونک Aleurites fordii

شکل 8 و 9- قطعه نمایشی سوزنی برگ  ( قطعه شمالی و قطعه جنوبی)

باغ گیاه شناسی نوشهر و اهمیت علمی، اقتصادی و اجتماعی آن

باغ گیاه‌شناسی نوشهر شاهد دلسوزي‌ها ومراقبتهاي زيادي در90 سال گذشته بوده و وظيفه ماحفظ و حراست از اين سرمايه ملي است و ضمن نگهداری از گیاهان بومی و غیر بومی، عرصه انجام ده ها پروژه  مختلف تحقیقاتی بوده و میلیون ها ریال صرف این پژوهش های بنیادی و کاربردی برای خودکفایی و استقلال در زمینه کشاورزی، منابع طبیعی و گیاهان دارویی سرزمین ایران شده است. اهداف این مجموعه، آموزش و تحقیق پیرامون علوم گیاهی است کمتر دانشجو، محقق و دانشمندی در زمینه منابع طبیعی و کشاورزی وجود دارد که حداقل یک بار از این باغ بازدید و یا بهره علمی نبرده باشد. تحقیقات دنباله دار گیاه‌شناسی در منطقه هیرکانی و مناطق مجاور از سوی محققین این باغ، معرفی  نزدیک به 50 گونه گیاهی عالی و ابتدایی جدید به ایران و برخی به جهان گیاهی را به دنبال داشته است. واضح است كه، بررسي آزمايشات سازگاري و ديرزيستي گونه ها نياز به ساليان دراز دارد (بسياري از باغات گياه شناسي و اكولوژي معتبر جهان بالغ بر 300 سال عمر دارند) .

متاسفانه روند صعودي تخريب اراضي ساحلي، توسعه ويلا سازی و تبديل زمين های کشاورزی و جلگه اي در شمال كشور، باعث شده تا اين باغ يكي ازاميدهاي انگشت شمارجهت حفظ ذخاير ژنتيكي در شمال كشور و با شرايط خاص خود در دنيا به شمار آيد. در حال حاضر در سراسر باغ پايه هاي تنومندی از درختان بلند مازو،  نمدار،  توسكا، ممرزو … وجود دارند كه بین 150 تا 350 سال عمر دارند. بسیاری از درختان آن ازجمله درختان ژینکگو ارزش دارویی و زیبایی شناسی ممتازی در مقایسه با سایر گونه‌ها داشته و سالیانه هزاران نهال تولیدی آن نیاز رشد روز افزون به توسعه فضای سبز و نیز صنعت دارویی را برطرف ساخته، بسیاری از گونه‌های این باغ همچون سرو طلایی، سه رنگ، کاج کاشفی، دارتالاب، عنبر السائل، خرمالوی ویرجینیایی، انواع کاج ها، گردوی پیکان، سدر اطلس آبی و ده ها گونه دیگر به عنوان پایه های مادری و مرکز تولید اصلی به حساب می آید. این باغ علاوه برزیستگاه پرندگان مهاجر، محل سکونت صدها پرنده و بسياري از حيوانات بومي مثل قرقاول، خارپشت، گربه وحشي، شانه به سر، طوطی، شغال، راسو و غيره است.

شکل 10- تغییر رنگ پاییزی درختان ژینکگو در باغ گیاه شناسی نوشهر

اهداف اصلی باغ گیاه شناسی نوشهر

– شناخت و کمک به حفظ تنوع زيستي گياهي شمال کشور و انجام مطالعات كاربردي پيرامون خواص و كاربرد هر يك از گروه‌هاي گياهي.

– حفظ ذخاير ژنتيکي، انجام تحقيقات گياه شناسي، اشاعه فرهنگ حفاظت از تنوع زيستي و آموزش عمومي براي اعتلاي دانش گياه شناسي درکشور.

– ايجاد، توسعه وتكميل كلكسيون‌هاي زنده جهت تحقيق و آموزش درزمينه گياه شناسي و علوم وابسته

– انجام تحقيقات در رابطه با نحوه تولید، ازدیاد و سازگاري گياهان با ارزش براي مصارف اقتصادي، استفاده درفضاهاي سبز، جنگلكاری و…

– برگزاري دوره‌هاي آموزشي كوتاه مدت براي دانشجويان و دانش‌آموزان در رابطه با گياه‌شناسي، باغبانی و ترويج يافته‌هاي تحقيقاتي.

– برگزاري نمايشگاهاي گل و گياه به منظور ترویج زمینه های علمی و آموزشی مربوطه

– انجام تحقيقات روي گونه هاي كاشته شده شامل بررسي‌هاي فنولوژي، استقرار و سازگاري

– ايجاد ژرم پلاسم گياهان داروئي، ميوه‌هاي بومي، گونه‌هاي پيازي، مرتعي و جنگلي و گروه‌هاي خاصي ازگياهان كه در معرض خطر انقراض و يا آسيب پذير مي باشند.

– برقراري ارتباط با مراكز علمي و باغ‌هاي گياه‌شناسي دنيا ازطريق مبادله بذر و نشريات و تبادلات علمي

-ایجاد محیطی مناسب برای ارتقاء آگاهي عمومي براي درك مفاهيم منابع طبيعي، تنوع زيستي و حفاظت از آنها از طريق بازديد عموم از باغ گياه شناسي، نمايش فيلم‌هاي آموزشي و تهيه برنامه‌هاي تلوزيوني و راديويي.

شکل 11- زیبایی های پاییزی باغ گیاه شناسی نوشهر

باغ گیاه شناسی نوشهر تحت مدیریت موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، به عنوان یک از قدیمی‌ترین باغ های گیاه‌شناسی کشور با وسعت قابل ملاحظه خود در منطقه رویشی کاسپینی یا هیرکانی قرار گرفته است که باتوجه به شروع فعالیت های اولیه آن در سال 1310،  قدمتی نزدیک به یک قرن را شامل می شود که جایگاه ویژه‌ای در میان باغ های گیاه‌شناسی کشور داشته و به علت برخورداری از برخی ویژگی‌های منحصر بفرد، از نظر شرایط مطلوب اقلیمی و چشم اندازهای طبیعی و وجود قطعات قدیمی خود، یکی از باغ های پرجاذبه کشور محسوب می‌گردد. بدیهی است، بسیاری از پایه‌های تولیدی جدید در کشور‌های مختلف و به ویژه ایران، ناشی از جهش های ژنتیکی پایه های مادری است، برای مثال انواعی از کولتیوار‌های مربوط به جنس‌های Juniperus, Cupressus, Cryptomeria, Pinus   دارای جمعیت های جدید و کولتیوار هایی هستند که در بدو امر تولید شدند ولی به بمرور به علت عدم بازارپسندی و فرم خاص مورد توجه و علاقه خریداران قرار نگرفته و به مرور تولید آنها متوقف شده و حتی کاملا از دسترس خارج و یا نابود شده اند. در حالی که وجود باغ گیاه شناسی همواره بستر کشت و تحقیقات را فراهم نموده و می‌تواند به عنوان یکی از مهمترین جایگاه های نگهداری از این گیاهان مطرح شود، در همین رابطه نیز باغ گیاه شناسی نوشهر میزبان تعدادی از این گیاهان است.

شکل12 – برکه طبیعی آربراتوم باغ گیاه شناسی نوشهر

جایگاه و موقعیت ملی و منطقه ای باغ گیاه شناسی نوشهر

امروزه با افزایش روز افزون تبادل اطلاعات در شبکه های مجازی می توان به اطلاعات کاملی از باغهای گیاه شناسی دنیا دست یافت.  مجامع وسایتهای مختلفی در این زمینه فعالیت می کنند. یکی از این مجامع مهم با آدرس  Botanic Gardens Conservation International (BGCI)   است كه در سال 1987 تشكيل شد، با اين هدف كه باغهاي گياه شناسي را به عنوان يك شبكه فعال جهاني براي حفاظت از گياهان مطرح نمايد. در حال حاضر 800 باغ در 120 كشور جهان عضو اين سازمان مي‌باشند و با يكديگر جهت حفاظت و ارتقاء تنوع زيستي گياهان براي مردم و زمين تلاش مي‌نمايند. BGCI يك تشكيلات غيردولتي مي‌باشد و مقر آن در انگلستان است. اين تشكيلات داراي تقسيمات منطقه‌اي نيز مي‌باشد، به عنوان مثال در آسيا، اروپا و… در اطلاعات موجود در این سایت و در فهرست باغ‌های گیاه شناسی دنیا که به تفکیک بر اساس نام کشور آمده است در حرف I  و در بخش مربوط به ایران، نام باغ گیاه شناسی نوشهر آمده است و این به این معنا است که این باغ در جهان شناخته شده است.

شکل 14- درختان قدیمی شیردار Acer cappadocicum ، آربراتوم باغ گیاه شناسی نوشهر

قطعات علمی، آموزشی و تحقیقاتی در باغ گیاه شناسی نوشهر

برای توسعه باغ گیاه شناسی نوشهر چندین کلکسیون در نظر گرفته شده است مانند:  قطعه الگو سازي به منظور ايجاد محوطه هاي مختلف مناطق و منازل مسكوني با مساحت 4080 مترمربع، گياهان معطر و پرچين سازي با مساحت 4400 مترمربع، گياهان زينتي پايا ( بوته ها و درختچه ها) با مساحت 9960 مترمربع،  نمونه باغچه هاي زينتي و نمايش سوزني برگان شكل پذير با مساحت 9500 مترمربع، ژرم پلاسم ميوه هاي بومي با مساح3000 مترمربع، گياهان پيازي با مساحت 1400 مترمربع،گلخانه گياهان گرمسيري و نيمه گرمسيري و بانك ژن گونه هاي زينتي با   مساحت 1920  مترمربع، آب نما با مساحت 2150 مترمربع ،  خزانه تحقيقاتي با مساحت 2520 مترمربع،  آربراتوم با مساحت 78650  مترمربع، طرح توسعه آربراتوم سيستماتيك با مساحت 78650  مترمربع، توندرا با مساحت 3670 مترمربع، استخر گياهان آبزي با مساحت 10000 مترمربع، باغ صخره اي با مساحت 16860 مترمربع، گياهان گرمسيري و نيمه گرمسيري غير حساس در شرايط خارج از گلخانه با مساحت 11110 مترمربع،كلكسيون گياهان دارويي و مزارع تحقيقاتي با مساحت 22300 مترمربع .

شکل 15- کلبه چوبی

شکل 16، نقشه اولیه باغ گیاه شناسی نوشهر و پیش بینی محل قطعات

هرباریوم و موزه گیاهان خشک باغ گیاه شناسی نوشهر

هرباریوم یا موزه گیاهان خشک، یکی از مهمترین بخش‌های فعالیتی در راستای تحقیق، بررسی و توسعه علم تاکسونومی گیاهان در ابعاد منطقه ای، ملی و جهانی است. پیرو تصمیم‌گیری کارگروه‌های تخصصی برنامه راهبردی وزارت جهاد کشاورزی، در بخش گیاه شناسی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، هرباریوم باغ گیاه شناسی نوشهر، به عنوان یکی از هرباریوم های مهم و تنها هرباریوم  در شمال کشور، انتخاب  شده است.

هرباریوم باغ نوشهر از سال 1376 تاکنون و در راستای پروژه تحقیقاتی جمع آوری و شناسایی گیاهان استان مازندران جهت تشکیل هرباریوم، شروع به فعالیت نمود، تاکنون و پس از گذشت 27 سال، این هرباریوم بیش از 25000 نمونه گیاهی را در خود جای داده است که از اغلب رویشگاه‌های استان مازندران جمع آوری شده است.

این هرباریوم 3 پروژه تحقیقاتی ملی در راستای تهیه و نگارش فلور ایران را اجرا و به اتمام رسانده است که نتیجه آن چاپ فلور ایران با عنوان:

  • فلور ایران، تیره افرا Aceraceae
  • فلور ایران، تیره توس Betulaceaeو
  • فلور ایران تیره نمدار Tilia

است، نتایج جالب توجهی از اجرای پروژه های اشاره شده بدست آمده است که علاوه بر کشف و نامگذاری 7 گونه جدید، ثبت  15 نمونه رکورد جدید برای ایران است که فهرست این گونه های گیاهی جدید عبارتند از:

  • بارانک دودانگه ای Sorbus tiliaefolia Zare, Amini & Assadi
  • افرای مازندرانی Acer mazandaranicum Amini, Zare & Assadi
  • نمدار ثابتی Tilia Sabetii Zare
  • نمدار طلایی Tilia stellate-pilosa Zare, Amini & Assadi
  • توسکا جوانشیری Alnus djavanshiri Zare
  • توسکا مازندرانی Alnus dolichocarpa Zare, Amini & Assadi
  • اسپیره شیخی  Spiraea sheikhii Zare

شکل 18 و 17- آربراتوم باغ گیاه شناسی و میزبانی روز مره از علاقه مندان و بازدیدکنندگان مجموعه

 از دیگر فعالیت‌های نوین هرباریوم باغ گیاه شناسی نوشهر که در جای خود در کشور کم نظیر و جدید است  تشکیل هرباریوم گیاهان بی گکل یا ابتدایی با بیش از 6000 نمونه و مطالعه فلور بریوفیت‌های (خزه ها و جگر واشها) در جنگل‌های شمال است که نتیجه آن یک ترکیب و نامگذاری جدید به نام :

Forsstroemia remotifolia Hedenäs & Zare

و گزارش بیش از 25 رکورد جدید برای فلور خزه ای ایران است که این گنجینه با ارزش به موزه گیاهان خشک باغ گیاه شناسی و به افتخارات آن افزوده است. نظر به اهمیت و جایگاه هرباریوم باغ گیاه شناسی نوشهر در منطقه رویشی هیرکانی، این مجموعه در طی سال های 1395تا 1397 مورد باز سازی کامل قرار گرفت و به صورت یک آزمایشگاه و موزه علمی استاندارد جهت ادامه مطالعات در رابطه با فلور هیرکانی تبدیل گردید.

شکل 19- هرباریوم باغ گیاه شناسی نوشهر

   

شکل 20- تصاویری از قطعات مختلف تحقیقاتی و آموزشی باغ گیاه شناسی نوشهر بین سالهای 1384 تا 1391 (مجری طرح توسعه: طیبه امینی)

شکل 21- قطعات مختلف تحقیقاتی و آموزشی باغ گیاه شناسی نوشهر بین سالهای 1384 تا 1391(مجری طرح توسعه: طیبه امینی)

مختصری بر ارزش‌های زیست محیطی باغ گیاه‌شناسی نوشهر و اثرات آن بر اکولوژی منطقه و ایران

همان طور که در بالا آمد، باغ گیاه‌شناسی نوشهر با مساحت 35 هکتار، درفاصله نزدیک  و 50 متری از سواحل مرکزی دریای مازندران واقع شده است. حدود 8 هکتار این باغ را آربراتوم   (Arboretum) یا مجموعه درختان و درختچه ها یا به عبارتی باغ درخت شناسی تشکیل می دهد. مجموعه ای متنوع از طرح های توسعه ای، نهالستان و نیز ساختمان های اداری و مهمانسرا ها در محدوده شمالی آربراتوم قرار گرفته که توسط مجموعه کم نظیری از درختان و درختچه های زینتی و نیز گیاهان دائمی و یا غیر دائمی گلدار محاط شده است که این مجموعه زیبا و دیدنی بیش 5/7 هکتار از مساحت باغ را تشکیل می دهد. بیش از 15 هکتار باقی مانده از سطح باغ در جنوب آربراتوم به قطعات درختکاری شده با گونه های مختلف درختی و درختچه ای و به منظور بررسی‌های اکولوژیکی و نیز مطالعات مربوط به استقرار و سازگاری گونه‌ها اختصاص یافته است که به مرور بر اساس فراهم شدن شرایط در اثر تشکیل خاک و نیز هوموس‌زایی عرصه‌ای مناسب برای توسعه قطعات باغ درخت شناسی و نیز قطعات اختصاصی برای کاشت و توسعه گونه‌های مختلف سایر اقالیم حیاتی قرار خواهد گرفت. بسیاری از ارزش های معنوی و زیست محیطی آن غیر قابل محاسبه و تبدیل به ارزش ریالی است. تحقیقات انجام شده در سطح وسیع برای ارزش گذاری و تاثیر زیست محیطی جنگل و فضای سبز و باغ‌های گیاه‌شناسی نشان می‌دهد  هر کدام از این عرصه ها در کمک به تشکیل خاک ارزشمند و مناسب برای فعالیت‌های بیولوژیکی و رویش گیاهان، در تولید این خاک به میزان 5/3 تن در هکتار نقش اساسی و اصلی را بر عهده دارند که در هیچ یک از اکوسیستم‌ها و نظام‌های تولیدی طبیعت این منبع مولد برای سایر زیستمندان وابسته وجود ندارد. بنابراین با این آمار، باغ گیاه شناسی نوشهر با 35 هکتار عرصه رویشی خود که مامن بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری وابسته هستند، در تولید بیش از 120 تن خاک ارزشمند برای بقای زندگی انسانی و حیات سایر موجودات ایفای نقش می کند. حجم این 120 تن تولید سالیانه خاک در 50 سال قدمت باغ گیاه شناسی برابر است با تولید و انباشت 6000 تن خاک با ارزش است که بی وقفه در معرض استفاده در چرخه حیات قرار گرفته است. ارزش این موضوع در رابطه با این اصل که تولید 1 سانتی متر خاک صرف زمانی بالغ بر 400 سال نیاز دارد که آن هم در اثر فراهم بودن شرایط برای خاکزایی یا پدوژنز

شکل 22- ورودی باغ خزه و سرخس ( قطعه تحقیقاتی و آموزشی)

است که وجود باغ گیاه‌شناسی نوشهر و طبیعت بازسازی شده آن بر مبنای حفظ حداکثر همخوانی با طبیعت در سرعت بخشیدن به این پدیده حیاتی بسیار مهم و ارزش آن از این نظر غیر قابل تصور است.

 

 Scilla verna majalis

 

Lilium candidum

 Zantedeschia albomaculata Zephyranthes candida

Nerine sarniensis                                                   

Convallaria 

Photinia serrulata   

Cortadera selloana 

       
       

شکل 23- تعدادی از گونه های گیاهی مورد استفاده در بخش های مختلف و قطعات باغ گیاه شناسی نوشهر

گیاهان باغ گیاه شناسی نوشهر و اهمیت اکولوژیکی آنها( زیست محیطی، تنوع زیستی و اقتصادی)

باغ گیاه شناسی نوشهر با بیش از 1500 گونه گیاهی با فرم ها و شکل‌های زیستی متفاوت اعم از درختی و درختچه‌ای از نظر موقعیت جغرافیایی خاص خود و قرار گیری در زون منطقه معتدله و نیز داشتن اقلیم و شرایط رویشی اروپا – سیبری، یکی از مهمترین باغ‌های گیاه‌شناسی خاور‌میانه است. حضور تعداد زیاد گونه های بومی، غیر بومی و نیز فلور غنی خودرو در آن، باعث شده تا اهمیت ویژه‌ای در بین باغ های گیاه شناسی کشور برخوردار باشد و از برخی جنبه ها نیز بالا ترین درجه استاندارد اکولوژیک را به خود اختصاص داده است.  حضور تعداد زیاد گونه های بومی جنگلی رویش های کاسپینی در این محدوده باعث شده مجموعه ای بی نظیر از درختان جنگلی که نظر قدمت و سلامت رویشی در کشور منحصر به فرد بوده و می توان در یک زمان کوتاه همه آنها را در یکجا مشاهده و مورد بررسی قرار داد این حضور کم نظیر از درختان بومی در یک محیط و مجموعه فشرده برابر است با روزها سفر و طبیعت گردی در توپوگرافی های متعدد طبیعت که توام با صرف انرژی و زمان زیاد است. تعدادی از گونه های این باغ اخیرا و به تازگی به مجموعه فلور ایران و جهان معرفی شده به صورت زنده و از طبیعت پس از شناسایی منتقل و در باغ گیاهشناسی نوشهر جلوه می کند و از این نظر نیز در دنیا بی نظیر می باشد. در بافت مجموعه درختان و درختچه ها و نیز در بسیاری از قسمت های باغ توده های فشرده ای از گیاهان فصلی و کمیاب در گستره مناطق جلگه‌ای هیرکانی جلوه می کند که به علت تخریب زیستگاه‌های طبیعی و از بین رفتن رویشگاه‌های جلگه‌ای، دیگر سراغی نمی‌توان از حضور آنها در این گونه زیستگاه‌ها داشت در حالی که در باغ گیاه‌شناسی نوشهر فرصت حضور یافته و کاشته شده اند که می توان به گونه زعفران خزری پاییزه (Crocus caspious) ، نجمه آبی (Scilla sibirica ssp caucasica) رازک (Humulus lopulus) ، ارکیده خربقی (Epipactis helleborine) ارکیده عنکبوتی (Ophris sphegodes) سرخس مارزبان (Ophioglossum vulgatum)  گونه ای از سرخس نر (Dryoptris pallida) و جام زرین خزری (Sternbergia fischeriana)  اشاره نمود که از اهمیت بسیار زیادی از نظر ذخایر ژنتیکی و احیای مجدد تنوع زیستی مناطق جلگه‌ای دارند.

شکل 24 و 25- بخش های مختلف و زیبایی های باغ گیاه شناسی نوشهر

شکل   27 و26- قسمتی از قطعه گیاهان معطر و پرچین سازی و بخشی از قطعه سوزنی برگان

شکل 28- گلخانه جدید و تحقیقاتی گیاهان گرمسیری، مجموعه ای غنی از انواع گیاهان گرمسیری و زینتی

آربراتوم

آربراتوم نوشهر از جمله مهمترین قطعه باغ گیاه شناسی نوشهر بشمار می رود و از برخی جنبه های میراثی، افتخار و نشانه هويت ملی و طبيعي كشور است. این قطعه که پيشينه آن بالغ بر 70 سال مي‌گردد. علاوه بر ارزش تحقيقاتي، به‌عنوان تنها باغ اكولوژي منطقه رویشی هيركاني در جهان و ايران است و از نظر تاريخي نيز مورد توجه سازمان هاي جهاني از جمله IUCN  نيز قرار گرفته و جزء آثار ملي کشور نیز ثبت گرديده است. در حال حاضر بيش از 700 گونه درخت و درختچه و گياهان چوبي در اين باغ حضور دارد که در طی سال های 1395 تا 1400 تعداد زیادی گونه تحت اجرای طرح غنی سازی به فهرست گونه های آن افزوده شده است.

حضور تعدادي ازگونه هاي غير بومي جالب و بعضا كمياب، درکنار گونه های بومی کشور، مانند دارتالاب برگ خزان(Taxodium distichum )، لاله دار(Liriodendron tulipifera )، بلوط چوب پنبه اي (Quercus suber)، توت آمريكايي (Maclura pomifera) ، توت كاغذي Broussonetia papyrifera))، عنبرالسائل (Liquidamber orientalis )، ژينكو (Ginkgo biloba )، تونگ (Aleurites fordii) و آروكارياي شيلي (Araucaria araucan ) وانواعي از گونه هاي سوزني برگ و كولتيوارها و فرمهاي زينتي آن همچون Picea pungence Kostre و Chamaecyparis nootkatensis `Pendula`  ، پودوکارپوس نیوزلندی Podocarpos  و انواعی از کولتیوار های زینتی سوزنی برگ و پیوندی با اشکال مختلف اين مجموعه را به يك باغ گياه‌شناسي کامل، اختصاصی و زیبا در ايران و برخي كشورهاي همسايه تبديل نموده است.

                                                                                                                           شکل 29- ورودی آربراتوم باغ گیاه شناسی نوشهر

                                                                                                                     شکل 30- کلبه چوبی و برکه باغ گیاه شناسی نوشهر