باغ گیاه شناسی ملی ایران | موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور
نویسنده: موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور 
پریسا پناهی
عضو هیئت علمی گروه تحقیقات باغ گیاه‌شناسی ملی ایران
باغ گیاه‌شناسی ملی ایران تنوع قابل توجهی از گونه های ایران را داراست. از گونه های باارزش و بااهمیت کاشته شده در رویشگاه زاگرس باغ گیاه‌شناسی، بادامک (Amygdalus scoparia) و بادام (Amygdalus haussknechtii) هستند.
بادام (Amygdalus haussknechtii)
گونه درختچه ای خاردار با شاخه‌های جوان بدون کرک تا حدودی کرک‌دار و متمایل به سرخ است. برگ‌های بیضی شکل دارد. دارای گلبرگ‌های صورتی و میوه شفت، بیضی و درشت است. این گونه انحصاری جنگل‌های طبیعی زاگرس بوده و در استانهای کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، همدان و لرستان پراکنش دارد.
گلهای بادام در اوایل بهار روی شاخه‌ها نمایان می‌شود.
بذرها در اواخر تابستان کامل شده و اوایل پاییز از درخت جدا می‌شود. بهترین زمان جمع آوری بذر رسیده، اواخر تابستان است.
بذرهای بادام قوه نامیه خوبی داشته و اگر به‌موقع جمع آوری، تیمار و کشت شوند، نهال‌های خوبی تولید میشوند. بذر این گونه نسبت به دو گونه Amygdalus scoparia و Amygdalus lycioides پوسته سخت‌تری دارد. بنابراین برای دستیابی به بیشترین درصد جوانه زنی نیاز به تیمار دارد.
بهترین تیمار برای بذر این گونه، تیمار ترکیبی خراش‌دهی همراه با آب گرم است. ابتدا برای شکستن پوسته سخت بذر، با سمباده نرم حدود سی ثانیه بذرها را ساییده و خراش می‌دهند. سپس به مدت ۲۴ ساعت در آب گرم (دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتیگراد) خیس می‌کنند. پس از تیمار و کشت در خاک سبک، به‌تدریج جوانه‌زنی شروع می‌شود (شکل‌های ۱ تا ۳). برای کاشت بذرها در داخل گلدان از خاک مناسب و استریل استفاده می‌شود. ترکیب خاک بستر معمولاً شامل ماسه، کود پوسیده حیوانی، خاک برگ و خاک زراعی به نسبت ۱-۱-۱-۱ می‌باشد.
شکل ۱- گیاهچه سبز شده Amygdalus haussknechtii در گلدان در گلخانه باغ گیاه‌شناسی
شکل ۲- درختچه مستقرشده Amygdalus haussknechtii در رویشگاه زاگرس باغ گیاه‌شناسی ملی ایران
شکل ۳- بذر و برگ‌های Amygdalus haussknechtii در رویشگاه زاگرس باغ گیاه‌شناسی ملی ایران
بادامک (Amygdalus scoparia)
گونه درختچه ای بدون خار با شاخه‌های جوان بدون کرک به‌رنگ سبز است. برگ‌های نیزه‌ای شکل دارد. دارای گلبرگ‌های سفید یا سفید مایل به صورتی است.
میوه شفت کروی یا تخم‌مرغی است.
این گونه دامنه انتشار وسیعی دارد و علاوه بر جنگل‌های طبیعی زاگرس در بعضی از نواحی استپی و ارتفاعات نیمه‌خشک کشور در نواحی ایرانی تورانی نیز دیده می شود. در استانهای لرستان، کرمانشاه، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان، یزد، هرمزگان، کرمان، گلستان و خراسان پراکنش دارد.
گلهای بادامک در اواخر اسفند و اوایل فروردین روی شاخه‌ها نمایان می‌شود. گلهای سفید و درشت آن نمای زیبایی به این درختچه میدهد. بذرها در تابستان کامل شده و اواخر تابستان و اوایل پاییز از درخت جدا می‌شود. بهترین زمان جمع آوری بذر رسیده، مرداد و شهریور است.
بذرهای بادامک قوه نامیه خوبی داشته و دارای درصد جوانه‌زنی زیادی است. بدلیل پوسته نازک بذر نیاز به تیمار خراش‌دهی ندارد و فقط نیاز به سرمادهی دارد. البته اگر بذرها در اواخر تابستان جمع شوند و اوایل پاییز کاشته شوند سرمای زمستانه را داخل خاک می‌گذرانند. ولی اگر قرار است بذرهای جمع‌آوری شده از درختچه‌ها نگهداری شوند و در زمستان کاشته شوند، نیاز به گذراندن دوره سرما حدود سی تا پنجاه روز در سردخانه دارند (شکل‌های ۴ تا ۸).
شکل ۴- شروع گلدهی بادامک (Amygdalus scoparia)، در رویشگاه زاگرس باغ گیاه‌شناسی ملی ایران
شکل ۵- بذر و برگ‌های Amygdalus scoparia در رویشگاه زاگرس باغ گیاه‌شناسی ملی ایران
شکل ۶- میوه رسیده بادامک (Amygdalus scoparia)، عکس از احمد حاتمی
شکل ۷- میوه بدون پوسته بادامک (Amygdalus scoparia)، عکس از احمد حاتمی
شکل ۸- نمایی از درختچه بادامک (Amygdalus scoparia)، در رویشگاه زاگرس باغ گیاه‌شناسی ملی ایران
با توجه به خوشخوراکی بذرهای بادام، پس از رسیدن میوه و ایجاد شکاف روی پوسته آن، جانوران، جوندگان و پرندگان از بذرها تغذیه می‌کنند. پس اگر هدف تولید نهال و کاشت بذرهاست، پس از رسیدن میوه و پیش از شکاف کامل پوسته باید بذرها جمع‌آوری، خشک و تیمار شوند.
